Wśród różnych rodzajów modlitwy szczególną jest modlitwa liturgiczna Kościoła. Szczytem tej modlitwy jest Msza święta, a oprócz niej Liturgia Godzin, czyli Brewiarz.
Już sama nazwa: breviarium – oznaczająca skrót, podpowiada niejako, że jest to modlitwa wyrażająca ludzkim, ograniczonym niestety sposobem, hołd uwielbienia, dziękczynienia, przebłagania i prośby należnym Panu Bogu, a składany przez Kościół w imię Jezusa Chrystusa wraz z niebem, ziemią i całym stworzeniem.
Niech niniejszy artykuł o Liturgii Godzin pomoże do właściwego jej rozumienia oraz zachęci do wypełniania kapłańskiego i zaszczytnego obowiązku, urzędowego udziału w modlitwie Kościoła „digne, attente ac devote”
Jednym z głównych obowiązków osób duchownych jest odmawianie Brewiarza, czyli sprawowanie Liturgii Godzin. Obowiązek ten przypomina Prawo Kanoniczne, Dokumenty Soboru Watykańskiego II, Konstytucje Zakonów, Zgromadzeń zakonnych, czy Instytutów życia Duchowego. Ponadto do modlitwy brewiarzowej Kościół zachęca także ludzi świeckich. Warto więc w świetle przynajmniej głównych dokumentów Kościoła rozważyć tę formę Liturgicznej Modlitwy Kościoła.
Prawo Kanoniczne.
„Duchowni w swoim życiu z szczególnej racji obowiązani są dążyć do świętości… (Kan. 276, § 1)
„Kapłani, a także diakoni przygotowujący się do prezbiteratu mają obowiązek odmawiać codziennie Liturgię Godzin” (§ 2, p.3.)
„Kościół wypełniając kapłańskie zadanie Chrystusa sprawuje liturgię godzin, w której słuchając Boga przemawiającego do swego ludu i wspominając tajemnicę zbawienia, wysławia bez przerwy Boga śpiewem i modlitwą oraz prosi o zbawienie całego świata”. (Kan 1173)
Sobór Watykański II
Dokumenty Soboru Watykańskiego II przypominają obowiązek Liturgii Godzin w słowach:
„Chwałę i dziękczynienia, które składają sprawując Eucharystię, prezbiterzy rozciągają na różne godziny dnia, odmawiając Brewiarz, w którym to właśnie w imieniu Kościoła modlą się do Boga za cały powierzony sobie lud, a nawet za cały świat.”(Dekret o posłudze i życiu kapłanów DK p. 5).
„W odmawianiu Świętego Oficjum użyczają prezbiterzy głosu Kościołowi, trwającemu na modlitwie w imieniu całego rodzaju ludzkiego, razem z Chrystusem, który «żyje zawsze, aby się wstawiać za nami» (Hbr 7, 25) (DK p. 13).
„Najwyższy Kapłan Nowego i Wiecznego Testamentu, Jezus Chrystus… przez Kościół… nieustannie wielbi Boga i wstawia się za zbawienie całego świata nie tylko przez sprawowanie Eucharystii, lecz także innymi środkami, zwłaszcza przez modlitwę brewiarzową.”(Konstytucja o Liturgii KL p. 83).
„Zgodnie ze starożytną tradycją chrześcijańską, Brewiarz jest tak ułożony, aby wszystkie poru dnia i nocy uświęcać przez uwielbienie Boga… jest to prawdziwy głos Oblubienicy (Kościoła) przemawiającej do Oblubieńca. Co więcej, jest to modlitwa Chrystusa i Jego Ciała zwrócona do Ojca… (KL 84).
„Ponieważ brewiarz jest głosem Kościoła czyli całego Mistycznego Ciała, które publicznie wielbi Boga, zachęca się, aby nie zobowiązani do chóru duchowni, odmawiali razem przynajmniej jakąś część brewiarza. Wszyscy zaś odmawiający brewiarz, czy to w chórze, czy wspólnie, niech jak najdoskonalej wypełniają powierzone sobie zadanie, z wewnętrzną pobożnością i starannym wykonaniem zewnętrznym. Oprócz tego zaleca się, w miarę możliwości, śpiewanie brewiarza przy odprawianiu czy to chórowym, czy też wspólnym” (KL 99).
„Duszpasterze niech się starają w niedziele i uroczyste święta odprawiać w kościołach z udziałem wiernych główne Godziny, zwłaszcza Nieszpory. Zaleca się, aby i świeccy odmawiali brewiarz czy to z kapłanami na swoich zebraniach, czy nawet indywidualnie. (KL 100).
Minęły czasy, gdy wierni widzieli przeważnie Kapłana z brewiarzem w ręku. Inna sprawa, że ówczesne brewiarze estetycznym wyglądem zewnętrznym, pięknym wydaniem i praktycznym w korzystaniu formatem, zachęcały do modlitwy. Znacznie różniły się one od obecnych przysłowiowych „cegieł” o dużym niezgrabnym formacie, grubych kartkach i znacznie utrudniających czytanie tekstach jednokolumnowych, niepotrzebnych powtórzeniach tekstów i nierzadkich błędach. Dziwić może fakt, że przy dzisiejszym stanie techniki poligraficznej nie stać władze kościelne na wydanie brewiarzy na wzór poprzednich. Także i zewnętrzna forma książki brewiarzowej powinna zachętach do modlitwy z niej.
Godzimy Kanoniczne, jak sama nazwa wskazuje powinny być odmawiane w odpowiedniej porze dnia. To prawda, że dzisiejszy rozkład zajęć wielu kapłanów nie bardzo może temu sprzyjać, ale nie wypada cały brewiarz dnia odmówić „hurtem” rano lub wieczorem, niekiedy nawet późną nocą, gdy zmęczenie całodzienną pracą duszpasterską nie pozwala na „digne, attente ac devote” tą wspaniałą modlitwą wielbić Boga w imieniu swoim, tych, których przed Nim reprezentujemy oraz Kościoła. Przy odrobinie trudu włożonego w odpowiedni rozkład zajęć dnia, potrafimy znaleźć odpowiedni czas na to co powinno być dla nas najważniejsze – godną modlitwę kapłańską.
Brewiarz jako modlitwa Kościoła powinien być odmawiany nie tylko przez kapłana, ale też przez osoby świeckie w parafii.
Są w naszych parafiach osoby poszukujący okazji dobrej modlitwy, trzeba wyjść naprzeciw tym słusznym aspiracjom, ukazać wartość modlitwy brewiarzowej, zachęcić do niej i umożliwić korzystanie z bezcennych darów duchowych, jakie związane są z odmawianiem brewiarza.
Wierni nie znają modlitwy brewiarzowej, trzeba ją im przybliżyć, ukazać wartość i piękno oraz zachęcić do jej praktykowania prywatnie i wspólnie: w rodzinie, na spotkaniach grup modlitewnych, zebraniach religijnych czy w kościele.
Wierni gdy poznają piękno i głęboki eklezjalny sens Liturgii Godzin zechcą się włączyć w tę modlitwę Kościoła. Liturgia Godzin zachęci ich do najgodniejszej modlitwy jaką są psalmy, zwróci uwagę na natchnione pouczenia zawarte w tekstach Pisma Świętego, tak obficie przytaczane w tej modlitwie, uświadomi wartość modlitwy wspólnej z całym Kościołem i za cały Kościół oraz we wszystkich potrzebach osobistych i społeczności lokalnego Kościoła, jaką jest diecezja i parafia. Z tych ludzi będzie można utworzyć „Modlitewną Grupę Liturgiczną”, której członkowie będą modlić się z brewiarzem w ręku. Oczywiście, że będzie to wymagać odpowiedniej katechezy na spotkaniach tej grupy z duszpasterzem.
Są dostępne skrócone wydania brewiarza dla osób świeckich, bardziej związanych z liturgią Kościoła, mogą one być pięknym prezentem ze strony duszpasterza dla osób szczególnie zasłużonych dla parafii. Niewielki koszt, a nieoceniona korzyść duchowa dla obdarowanych przy rożnych okazjach. Trzeba ich zachęcić do tej pięknej modlitwy oraz umożliwić im wspólne odmawianie niektórych godzin w Kościele, np. przede Mszą świętą w godzinach rannych (jutrznię), czy po południu ( nieszpory) lub modlitwę na zakończenie dnia po Mszy świętej wieczorowej.
Można też łączyć Jutrznię czy Nieszpory ze Mszą świętą. W takim przypadku Schemat nabożeństwa wygląda następująco:
Na wejście:
Hymn z danej godziny lub odpowiednia pieśń.
Znak Krzyża, pozdrowienie i wprowadzenie do uczestnictwa we Mszy świętej.
Odśpiewuje się lub recytuje trzy psalmy z danej godziny
Następuje hymn „Chwała na wysokości Bogu”.(O ile przewidziany jest w liturgii danego dnia).
Kolekta mszalna, czytania, homilia, Wyznanie Wiary, Modlitwa Powszechna z dnia lub z danej godziny.
Na dziękczynienie:
śpiewa się Hymn: „Błogosławiony Pan Bóg Izraela” ( z Jutrzni) lub „Uwielbia Dusza Moja Pana” (z Nieszporów).
Zakończenie Mszy świętej jak zwykle błogosławieństwem i rozesłaniem.
Można jednak „Jutrznię” odprawić jako osobne nabożeństwo przede Mszą świętą np. w zamian za śpiew Godzinek, a wieczorem także przede Mszą świętą „Nieszpory”.
Gdy w parafii pracuje lub przebywa kilku kapłanów oraz siostry zakonne, wypadałoby, aby niekiedy parafianie widzieli ich odmawiających niektóre części Liturgii Godzin. Wpłynie to na zainteresowanie się parafian tą formą modlitwy Kościoła i wzbudzi przynajmniej u niektórych chęć czynnego w niej udziału. Dziś jest to bardzo ułatwione przez możliwość korzystania z rzutników do wyświetlana tekstów.
Szczególnymi okazjami do wspólnego odmówienia niektórych Godzin Kanonicznych są:
• Nabożeństwo wigilijne przed Pasterką.
• Triduum Paschalne: w Wielki Czwartek po Mszy świętej „Wieczerzy Pańskiej”– kompleta,
w Wielki Piątek Jutrznia, a przy„Grobie Pańskim” kompleta,
w Wielką Sobotę przy „Grobie Pańskim” Jutrznia, a przed nabożeństwem „Wigilii Paschalnej” nieszpory.
• „Czterdziestogodzinne nabożeństwo”.
• W Dzień „Wszystkich Świętych”po Mszy świętej przed procesją na cmentarz lub w „Dzień Zaduszny” nieszpory żałobne.
• Pogrzeb osób bardziej związanych z życiem parafii, tzw. „Wigilie” przy zwłokach– Jutrznia lub Nieszpory. ( patrz np.: „Obrzędy pogrzebu dostosowane do zwyczajów diecezji polskich” Księgarnia św. Jacka, Katowice 1977, s. 289 – Dodatek).
Niech zakończeniem tego artykułu będą uwagi dotyczące modlitwy brewiarzowej zaczerpnięte z napomnień Ojców Kościoła, które to myśli dedykuję przede wszystkim zobowiązanym do „Divinum Officium”.
Myśli te znalazłem w: „Directorium Officii Divini pro Dioecesi Premislensi…in Annum MDCCCXXIV”.
Reflexio salutaris in recitatione Divini Officii consideranda. Ex SS. Patribus ad recitantes Officium Divinum cautelae proficuae. Orare ante tempus, prudentia In tempore, oboedientia Post tempus, negligentia (s Augustinus)
Horas dicere ante tempus, securitas. In tempore, justitia. Post tempus Negligentia (s. Gregorius)
Qui orat ante tempus, timet Deum. In tempore laudat Deum. Post tempus, reddet rationem Deo ( s. Bernardus)
His praemissis, et paulisper consideratis, quid inferre debeant ejusmodi: qui Filii, et Ministri Ecclesiae Christi, exemptos se judicant ab obligatione recitandi Horas Canonicas? Et dijudicare: valebuntne in extremis, se eximere a ratione Deo reddenda?
Si cor non orat, in vanum lingua laborat.
W swobodnym zaś tłumaczeniu:
Pożyteczne rozważania dotyczące modlitwy brewiarzowej z napomnień Ojców Kościoła.
Modlić się przed czasem(antycypować), oznacza roztropność,
Modlić się w czasie (obowiązującym) – posłuszeństwo,
Modlić się po czasie (wyznaczonym) – niedbalstwo. (św. Augustyn)
Odmawiać Godziny Brewiarzowe przed czasem – oznacza zabezpieczenie się przed ich opuszczeniem,
W przepisanym czasie – jest znakiem sprawiedliwości,
Po wyznaczonym czasie – oznacza niedbalstwo. (św. Grzegorz)
Kto modli się przed czasem – boi się Boga,
W wyznaczonym czasie – chwali Boga,
Po czasie – odpowie przed Bogiem. (św. Bernard)
Powyższe myśli powinny być okazją dla synów i sług Kościoła Chrystusowego,
by uświadomili sobie obowiązek odmawiania Godzin Kanonicznych i nie
zwalniali się od tego co się Bogu od nich należy.
Jeśli serce się nie modli, próżno język pracuje.