Sobór Watykański II w Konstytucji o Liturgii (nr 53) postanowił przywrócić w obrządku rzymskim „Modlitwę Powszechną Wiernych”. Dlatego Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów przez powołaną do tego Komisję, opracowała szczegółowe wskazania i wzorce, ułatwiające ułożenie tekstów tej modlitwy przez Episkopaty poszczególnych krajów.
W oparciu o te wskazania, Episkopat Polski postarał się o wydanie „Modlitwy Powszechnej” dla Kościoła w Polsce, co znalazło realizację w książce zredagowanej przez wybitnego liturgistę o. Franciszka Małaczyńskiego OSB, wydanej nakładem Księgarni św. Jacka w Katowicach w roku 1970.Ta pierwsza pozycja liturgiczna dotycząca Modlitwy Powszechnej stała się wzorcową dla przyszłych opracowań tej modlitwy.
Z biegiem lat powstały i stale powstają nowe wydania tekstów „Modlitwy Powszechnej”, niestety nie zawsze poprawne, choć wszystkie zaopatrzone są w wymagane dla tekstów liturgicznych zatwierdzenia ( imprimatur) Władzy Kościelnej.
Dlatego warto zaznajomić się z tym tematem, aby „Modlitwa Powszechna Wiernych” była poważniej traktowana, by rzeczywiście była modlitwą modlącego się Kościoła, z całym Kościołem i w intencjach Kościoła, świata oraz zgromadzonych na Mszy świętej wiernych.
Msza święta jest nie tylko liturgicznym aktem uwielbienia Boga, dziękczynienia za wszelkie Jego dary i przebłagania za grzechy ludzkości, ale także prośbą o wszystko co jest potrzebne do wiecznego zbawienia człowieka jako jednostki i społeczności ludzkiej. Ten akcent prośby przewija się we wszystkich modlitwach całej liturgii mszalnej zanoszonych do Boga w Trójcy Świętej Jedynego przez Kościół w osobie kapłana celebrującego i uczestniczących we Mszy świętej wiernych.
Szczególna formą tej modlitwy Kościoła jest tzw. „Modlitwa Powszechna” nazywana również „Modlitwą Wiernych”, a właściwie jest to „Modlitwa Powszechna Wiernych”.
Modlitwa Powszechna swymi korzeniami sięga początków kształtowania się liturgii Kościoła, o czym świadczą dzieła Klemensa Rzymskiego (I/II w) Tertuliana (II w.) ( De oratione, De anima), św. Justyna (II w.) (Apologia), , tzw. Konstytucje Apostolskie (IV w.).
Istnienie Modlitwy Powszechnej potwierdzają też wypowiedzi św. Cypriana (III w.), św. Augustyna (IV/V w.), św. Bazylego (IV w.), św. Jana Chryzostoma (IV/V w.).
Niewątpliwie inspiracją powstawania Modlitwy Powszechnej w Kościele były wskazania św. Pawła Ap. w jego listach, a zwłaszcza w I liście do Tymoteusza, w którym apostoł zachęca:
„Zalecam więc przede wszystkim, by prośby, modlitwy, wspólne błagania, dziękczynienia odprawiane były za wszystkich ludzi: za królów i wszystkich sprawujących władzę, abyśmy mogli prowadzić życie ciche i spokojne z całą pobożnością i godnością. Jest to bowiem rzecz dobra i miła w oczach Zbawiciela naszego, Boga, który pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2,1-4)
A w Liście do Filipian św. Paweł prosi:
„Niech każdy ma na oku nie tylko własne sprawy, ale też i drugich” (Flp 2,4)
Genezy Modlitwy Powszechnej Kościoła można by też szukać w liturgii synagogalnej.
Modlitwa Powszechna występuje nieprzerwanie we wszystkich liturgiach obrządków Wschodnich pod nazwą „Ektenii” jako litanijna modlitwa błagalna.
W liturgii rzymskiej Modlitwa Powszechna miała dwie formy: Orationes sollemnes ( modlitwy uroczyste) zachowane do dziś w liturgii Wielkiego Piątku oraz w formie litanii; podawano intencje, a wierni odpowiadali: „Kyrie eleison” oraz „praesta Domine praesta” ( użycz Panie, użycz).
Od VI wieku w liturgii rzymskiej Modlitwa Powszechna zanika, utrzymując się jeszcze w rożnych formach poza Rzymem do XVI wieku.
Dopiero Sobór Watykański II w Konstytucji o Liturgii nakazał przywrócić Modlitwę Powszechną:
„Po Ewangelii i homilii należy przywrócić „Modlitwę Powszechną, czyli „Modlitwę Wiernych” , zwłaszcza w niedziele i święta nakazane…” (nr 53)
Watykańska Rada do wykonania Konstytucji o Liturgii wydała w roku 1966 dokument zawierający szczegółowe wskazania i wzorce, ułatwiające ułożenie tekstów Modlitwy Powszechnej przez Episkopaty poszczególnych krajów.
W oparciu o ten dokument, zawarty w „Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego” (OWMR), przyjętym przez Episkopat Polski odnośnie Modlitwy Powszechnej, należy kierować się następującymi zasadami:
• Modlitwa Powszechna Wiernych jako odpowiedź na z wiarą przyjęte Słowo Boże przez uczestniczących we Mszy świętej, jest prośbą zanoszą przez nich do Boga za wszystkich ludzi w różnych potrzebach duszy i ciała dla osiągnięcia wiecznego zbawienia. W ten sposób zgromadzeni wykonują funkcję powszechnego kapłaństwa wiernych, która wynika z przyjętego przez nich sakramentu chrztu.
• Dlatego Modlitwa Powszechna Wiernych powinna obejmować następujące intencje:
a/ Potrzeby Kościoła, np. za papieża, biskupów, kapłanów, duszpasterzy, za misje święte, o zjednoczenie chrześcijan, o powołania kapłańskie i zakonne itp.
b/Potrzeby narodu i całego świata, np. o pokój, za kierujących państwami, o dobre zbiory, ustąpienie klęsk żywiołowych itp.
c/ Za ludzi doświadczanych różnymi trudnościami, którzy cierpią moralnie lub fizycznie, za prześladowanych, chorych, konających itp.
d/ Za miejscową wspólnotę i zgromadzonych w różnorakich i aktualnych potrzebach danej społeczności (parafii miasta, wioski).
Także z okazji różnych okoliczności jak np. bierzmowanie, małżeństwo, pogrzeb itp. powinno się uwzględniać daną okoliczność.
• Podawane intencje powinny być nieliczne, po jednej z każdej kategorii, a więc powinno być przynajmniej cztery, a najwyżej sześć wezwań. W wyjątkowych okolicznościach, zwłaszcza poza Mszą świętą ilość wezwań może być większa, ale nigdy nie przekraczająca siedem. Wezwania powinny być krótkie, nie mają mieć charakteru pouczającego, ich styl musi być zwarty i jasny oraz dostosowany do śpiewania.
• Modlitwą Powszechną kieruje celebrujący kapłan z miejsca przewodniczenia. Rozpoczyna ją krótkim wstępem zachęcając wiernych do uczestnictwa w niej.
Należy zaznaczyć, że prośby kierujemy do Boga, a nie, jak się niejednokrotnie słyszy do Jezusa Chrystusa i nigdy przez pośrednictwo np. Najśw. Maryi Panny, czy świętych, ale przez orędownictwo lub wstawiennictw NMP, czy świętego.
Kapłan też wypowiada modlitwę zakończenia, która ma być skierowana do Boga przez Jezusa Chrystusa, a nie jak też dość często się słyszy: do Jezusa Chrystusa.
Celebrans, choć przewodniczy Modlitwie Powszechnej Wiernych, to jednak jest jednym z jej uczestników i dlatego wydaje się, że słowa modlitwy końcowej powinien odmawiać ze złożonymi rękoma.
Jest czymś niedopuszczalnym, a co zdarza się nieraz, aby wstęp i zakończenie wypowiadał ministrant, czy lektor Modlitwy Powszechnej.
Niedopuszczalne jest również żywiołowe i niekontrolowane co do ilości oraz jakości merytorycznej wezwań spontaniczne wymienianie intencji przez zgromadzonych, bez uprzedniej konsultacji i akceptacji celebransa. I z takimi ekscesami można się nieraz spotkać w naszych kościołach, przy akceptacji szukających nowości i własnej popularności niedouczonych w przepisach liturgicznych księży.
Również grupy wyłączające się niekiedy z wspólnej modlitwy społeczności parafialnej, tworząc swoistego rodzaju „ sekty” duszpasterskie, muszą dostosować się do poważnej liturgii Kościoła na swoich spotkaniach.
• Wezwania Modlitwy Powszechnej Wiernych wygłasza diakon lub kantor albo lektor, ktoś z uczestników nabożeństwa, ewentualnie celebrans, czy kapłan koncelebrujący stojący w odpowiednim miejscu przy ołtarzu.
Wydaje się, że poza celebransem, czy diakonem nie powinna to być ambona, z której głosi się Słowo Boże. Podanie intencji kończy się zazwyczaj wezwaniem: Ciebie prosimy
Wezwania Modlitwy Powszechnej Wiernych może też śpiewać Schola lub zespół śpiewaczy, ale przy ołtarzu, zwróceni do uczestniczących we Mszy świętej, a nie na chórze muzycznym. Obecni zaś w kościele stojąc przyłączają się do modlitwy albo przez chwilę modlitwy w ciszy lub wspólną prośbę wypowiadaną po każdej intencji (Wysłuchaj nas Panie, Kyrie eleison). Można też łączyć chwilę milczenia z odpowiedzią słowną.
Czymś niedopuszczalnym jest zakorzeniony w wielu parafiach, wprowadzony i tolerowany przez księży zwyczaj przygotowywania darów ofiarnych (przynoszenie kielicha na ołtarz, zdejmowanie zeń welonu, rozkładanie korporału, przynoszenie ampułek z winem i wodą) zaraz po rozpoczęciu Modlitwy Powszechnej i przed jej zakończeniem. Jest to wyrazem lekceważenia tej modlitwy, rozprasza i gorszy wiernych oraz ministrantów, uczy niczym nieuzasadnionego pośpiechu przy celebrze Mszy świętej.
• Wobec obserwowanej dziś wielkiej swobody w układaniu intencji Modlitwy Powszechnej Wiernych, należy zadbać o ich poprawność merytoryczną, dogmatyczną, eklezjalną i stylistyczną.
Nie mogą być wydawane te zestawy bez aprobaty kościelnej odpowiedzialnych za teksty liturgiczne osób pełniących funkcje cenzorów w Kuriach Biskupich.
Niestety w wielu przypadkach albo wydaje się zezwolenia na wydanie tekstów Modlitwy Powszechnej Wiernych bez wnikliwej analizy w/w kryteriów, albo cenzorzy kościelni nie są kompetentni w sprawach liturgii.
Powinna tu bezwzględnie obowiązywać zasada ograniczonego zaufania do autorów tekstów Modlitwy Powszechnej Wiernych.
• Pierwszy zestaw Modlitwy Powszechnej z roku 1970 oprócz modlitw na niedziele i święta roku oraz wspomnienia obowiązkowe świętych zawierał zestawy Modlitw do Mszy Wspólnych. Następne wydania Modlitwy Powszechnej Wiernych na ogół nie zawierają tych bardzo przydatnych zestawów modlitw, gdy nie ma osobnej Modlitwy Powszechnej na różne okoliczności, czy wspomnienia nieobowiązkowe. Warto wrócić do tego wzorcowego wydania Modlitwy Powszechnej z 1970 roku i przedrukować zamieszczone tam zestawy w każdym nowym wydaniu Modlitwy Powszechnej Wiernych.
Modlitwa Powszechna Wiernych jako konsekwencja wysłuchanego z wiarą Słowa Bożego, powinna zachęcić chrześcijanina do konkretnych działań zmierzających do kształtowania siebie i świata według odwiecznych i zbawczych planów Boga względem Kościoła i ludzkości. Oznacza to, że w chwili Modlitwy Powszechnej Wiernych jesteśmy wszyscy, celebrans i zgromadzeni wierni dysponowani i posłani do czynienia tego o co prosimy.
Literatura tematu:Modlitwa Powszechna, Katowice 1970.
Boguslaw Nadolski, Liturgika, IV. Eucharystia, Poznań 1992.
Michael Kunzler, Liturgika Kościoła, Poznań 1999.
Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego oraz wskazania Episkopatu Polski, Poznań 2006.